1. Het onderwijsontwerp

Elk onderwijsontwerp is gestoeld op een bepaalde benadering van leren (onderwijsfilosofie). Deze is voor de Faculteit Techniek uitgewerkt in het instellingsplan in 3D en het faculteitsplan. Daarnaast heersen er in docententeams ook altijd nog eigen overtuigingen van de wijze waarop leren door studenten plaatsvindt (bijv. als je als docent vindt dat studenten beter leren door met elkaar samen te werken, heeft dit direct invloed op hoe je de lessen opzet).

Hieruit komen leer- en ontwerpprincipes voort.
Enkele voorbeelden van leer- en ontwerpprincipes die aansluiten bij onze onderwijsvisie (Faculteit Techniek):

• Actief leren staat aan de basis van blended learning
• Contextueel leren: oftewel, het onderwijs organiseren rondom voor studenten relevante en authentieke situaties of problemen uit hun toekomstige beroepspraktijk.
• Samenwerken, collaboratief leren in communities, zodat studenten worden uitgedaagd tot actieve deelname en de socialisatie functie van onderwijs wordt aangesproken
• Effectieve instructie biedt structuur, uitdaging en zorgt voor voortgang in leren en is om die reden een essentieel onderdeel van elk onderwijsontwerp.
• Het bieden van begeleiding/taakondersteuning kan onderdeel zijn van het ontwerp, door informatie en vaardigheden geleidelijk aan te bieden en studenten te leren het geleerde te verstevigen door reflectie en feedback.

Het is de kunst om bij de start van het ontwerp goed na te gaan: welke leer- en ontwerpprincipes staan er centraal en op welke wijze ondersteunen deze het verdere ontwerpproces? Door dit gesprek met elkaar te voeren, kan een docententeam voor het ontwerpen van een onderwijsmodule gerichte keuzes maken met elkaar.

Pas later ga je aan de slag met welke technieken (oftewel, de in te zetten werkvormen en ontwerpmethoden gebaseerd op de leer- en ontwerpprincipes) ingezet gaan worden. Dat hangt namelijk af van o.a. de kenmerken van jou als docent, de studenten, de bronnen en de leeromgeving. Het gaat hier bijv. om welke werkvormen je inzet, hoe vaak en wanneer en hoeveel sturing je daarbij moet gebruiken (Last & Jongen, 2021).

Vragen die je hierbij kunnen helpen, zijn opgenomen in het artikel “Ontwerpcriteria Blended Learning“.

Er is niet één gouden standaard voor leren of onderwijzen (Last & Jongen, 2021), leren is een persoonlijk proces. Een leeractiviteit moet bijdragen aan betekenisgeving en is altijd afhankelijk van context, voorkennis, motieven en intenties. Extra belangrijk is het daarom om een goede analyse te maken van de onderwijseenheid.
Het ADDIE-model (Peters, 2018) maakt onderscheid tussen de probleemanalyse, doelgroep analyse, behoefteanalyse, context analyse en analyse van de kennisbasis.

1. Probleemanalyse: Waarom wordt deze module aangeboden?
   1. Vanuit welke visie wordt deze module gegeven?
   2. Wat is de relevantie van de leerinhoud in relatie tot de beroepspraktijk?
2. Doelgroepanalyse:
   1. Wie is jullie student?
      (Voltijd/deeltijd, instroomniveau, leeftijd, studieprogramma, functiebeperking, …)
   2. Wat is de mogelijke voorkennis van de student (bijv. plaats in het curriculum)?
3. Behoefte analyse
4. Context analyse
   1. Wat is jullie visie op de rol van de docent?
      (coach, inspirator, vakinhoudelijk deskundige, pedagogisch, didactisch, etc.)
   2. Wat is jullie didactische visie of visie op leren of onderwijsconcept?
      (constructivisme, cognitivisme – , visie op leren, differentiatie, gepersonaliseerd en flexibel leren, etc. Denk ook aan het instellingsplan en het faculteitsplan)
   3. Wat is de context van de betreffende module / situational factors?
      (plaats in de opleiding, ECT, voorkennis, docentenpopulatie, struikelvak?)
   4. In welke omgeving en met welke mogelijke beschikbare middelen kan het onderwijs aangeboden worden?
5. Analyse van de kennisbasis
   1. Wat is de vakinhoud, welke keuzes worden daarin gemaakt?
   2. Aan welke competenties/leeruitkomsten wordt in deze module gewerkt?
6. Op welke manier worden leeruitkomsten (zie artikel: “Leeruitkomsten”) geformuleerd binnen de opleiding? Wat is passend bij het niveau van deze module?
7. Op welke manier wordt de toetsing (zie artikel “Toetsing en feedback”) vormgegeven binnen de opleiding? Wat is passend bij de leeruitkomsten van deze module?

Deze analyses resulteren, zoals ook bij analyse van de onderwijsvisie, in ontwerpcriteria voor de onderwijseenheid.

Vertaal de analyse naar concrete ontwerprichtlijnen voor je module, op basis waarvan anderen ook onderwijs kunnen ontwikkelen.

• Je ontwerp bevat in ieder geval:
  • De visie op de module, het waarom van de module: die het belang van de module toelicht en de plaats in het curriculum. Dit is het centrale onderdeel van het ontwerp.
  • De leerinhoud van de module, gebaseerd op de opleidingsleeruitkomsten en competenties en gerelateerd aan de inhoud van voorafgaande en volgende modules.
  • De rol van de docent, gebaseerd op onderwijsvisie van de faculteit en/of opleiding.
  • De doelgroep: de kenmerken van de studenten.
  • Tijd/studielast, gebaseerd op het aantal ECTS. Uitwerking hoe de studietijd wordt verdeeld komt bij de volgende stap: het ontwikkelen van leeractiviteiten en de inrichting van de leeromgeving.

Aan de hand van de ontwerpcriteria stel je een modulebeschrijving op:

Je beschrijft onder andere welke doelen de studenten bereiken, hoe dat getoetst (kan) wordt(en), welke activiteiten de student kan ondernemen om de doelen te bereiken, met welke docenten, studielast (uren) en planning. Hierbij wordt uitgegaan van constructive alignment (Biggs & Tang, 2011). Het principe van constructive alignment stelt dat toetsing, leeractiviteiten en de leerresultaten op elkaar aan moeten sluiten. Dit didactische principe biedt een basis voor het vormgeven van goed activerend (online) onderwijs.

Vanuit het gegeven dat toetsing het leren van studenten stuurt, moet het toetsprogramma aansluiten bij het onderwijsconcept en de visie op leren en een logisch geheel vormen met de leeractiviteiten.

uit Biggs, J.B, and Tang, C. (2011). Teaching for Quality Learning at University. Open University Press, 4th Edition.

De hier genoemde stappen worden op andere pagina’s binnen deze website uitvoerig beschreven.

1. Formuleer leerresultaten/leeruitkomsten waarbij je precies aangeeft welke kennis, inzicht, attitude of vaardigheden aan het einde van de onderwijseenheid bereikt moeten zijn. De leerresultaten zijn een meetbaar resultaat van (ontwikkelde) competenties. Lees voor meer informatie het artikel “Leeruitkomsten”.
2. Kies en ontwerp toets- en feedbackvormen die passen bij het niveau van de student, bij beoogde kennis, attitude en vaardigheden en de toepassing in het beroepenveld. Om te kunnen oordelen over ontwikkeling wordt gebruik gemaakt van continue feedback/feedforward als onderdeel van leren; naar volgende taak/toets. Summatieve beslissingen worden idealiter genomen op basis van meerdere datapunten, dus over meerdere toetsen heen. Lees voor meer informatie het artikel “Toetsing en feedback”.
3. Selecteer bronnen/materialen
   Bepaal welke (wetenschappelijke) literatuur, vakliteratuur en andere materialen geschikt zijn om de beoogde leeruitkomsten te behalen. Zorg hierbij voor verschillende perspectieven die bijdragen aan kennisconstructie. Lees voor meer informatie het artikel “Selecteren bronnen – materialen”.
4. Bepaal welke leeractiviteiten (t.b.v. kwalificatie, socialisatie en subjectificatie) passen bij de gestelde leerresultaten en gekozen toetsvorm. Welke opdrachten kun je studenten laten maken, welke materialen kun je aanbieden, hoe kun je ondersteunen zodat studenten van elkaar leren? Op basis hiervan bedenk je werkvormen (synchroon en asynchroon) die aansluiten bij de leeractiviteiten. Lees voor meer informatie het artikel “Leeractiviteiten”.
5. Begeleidingsactiviteiten en werkvormen bepalen. Tot slot stel je vast op welke punten en hoe je de studenten gaat begeleiden bij het bereiken van de leerresultaten. Wat leg je uit in een kennisclip, wat demonstreer je tijdens een (virtuele) les? Waar geef je gelegenheid voor groepsinteractie? Wanneer geef je feedback en op welke wijze? Ook als er al voorgeschreven kaders zijn (bijv. vaste contactmomenten of werkvormen) heb je toch ruimte om binnen deze kaders te bepalen hoe jij de studenten zo goed mogelijk kunt ondersteunen bij het behalen van hun leerresultaten. Lees voor meer informatie het artikel “”.
6. Richt een rijke leeromgeving in, met een doordachte structuur.
   Dit bestaat enerzijds uit de digitale leeromgeving Brightspace, en anderzijds uit het onderwijs op de campus, in het werkveld en in de stad. Lees voor meer informatie het artikel “Inrichten (digitale) leeromgeving”.